مصاحبه نشریه انرژی با دکتر علیرضا فدایی تهرانی

[ROBOTICS]

مصاحبه نشریه انرژی با دکتر علیرضا فدایی تهرانی

فصلنامه علمی پژوهشی فرهنگی مهندسی رباتیک با نام انرژی از فروردین ماه 1389 به همت انجمن علمی مهندسی رباتیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرمجلسی انتشار یافت.هدف از تهیه این فصلنامه تنها ارتقا و اعتلای دانش رباتیک در میهن عزیز واسلامی ایران می باشد و در این راه از کلیه عزیزان علاقمند به رباتیک یاری می جوئیم.

اگر خبر ساخت خودوی یک نفره کم مصرف تولید دانشگاه صنعتی اصفهان را شنیده باشید،حتما نام مسئول هسته طراحی وساخت سیستمهای پیشرفته دانشگاه صنعتی را هم شنیده اید.اگراز موفقیت های پی درپی تیمهای رباتیک دانشگاه صنعتی شنیده اید،حتما نام سرپرست موفق و کاربلد این تیمها را هم شنیده اید.اگر رباتیکی باشید حتما اورا می شناسید.دکتر علی رضا فدائی تهرانی که سال 76 به عنوان یک ایرانی افتخارآفرین، مدرک دکتری خود را از دانشگاه یونیست منچستر اخذ کرده است، این روزها در دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی اصفهان مشغول پرورش جوانهای مشتاق و مستعد ایران زمین است تا با حمایتهای استادانه و بی دریغ ایشان موفقیت های چشمگیری برای دانشگاه صنعتی اصفهان در عرصه های ملی و بین المللی بیافرینند و به تبع آن گامی بلند و مهم در اعتلا و ارتقای دانش ربات در میهن عزیز و اسلامی ایران برداشته شود.
در یکی از روزهای ابتدایی آخرین ماه سال 88، ساعتی را در دفتر ایشان در دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی اصفهان به گفتگو نشستیم و دکتر فدایی باتمام مشغله های کاری ، با خوش خلقی و روی بازپذیرای ما بودند .

انرژی: جناب دکتر فدایی ،همانطور که می دانید رباتک دردانشگاههای ایران بعنوان گرایشی از برق یا مکانیک تدریس می شود.با توجه به نیاز صنعت،آیا بهتر نیست کمی تخصصی تر به این رشته پرداخته شود؟

دکترفدایی:نه به نظر من فعلا واقعا نیاز نیست که مستقل باشد چون در رباتیک هم مکانیک داریم هم الکترونیک هم مباحث نرم افزاری.کمی مشکل است در مقطع لیسانس هرسه مبحث را درحد عالی به دانشجو یاد داد.اماشاید در آینده وبا گسترش صنعت بتوان تغییری در نحوه آموزش رباتیک در دانشگاهها بوجود آورد.مثلا برای دانشجویان مکانیک دروس بیشتری از الکترونیک داشته باشیم و برای دانشجویان الکترونیک دروس بیشتری از مکانیک . شرایط الان به گونه ایست که دانشجویان برق ومکانیک به رشته خودشان تخصصی تر بپردازند و بعد در کنار یکدیگر قراربگیرند .اینگونه در یک پروژه تقسیم کار بهتری صورت میگیرد وافراد حرفه ای تر امور را به دست میگیرند.

انرژی: سطح دانش رباتیک ایران را چگونه ارزیابی می فرمائید؟

دکترفدایی:سطح فعالیت ما در رباتیک از جهاتی خوب است و از جهاتی چندان تعریفی نیست. مثلا از جهت مقدار کاربرد و اتوماسیون الان ما وضعیت بسیار بهتری نسبت به ده سال قبل داریم.امروزه در کارخانه هایی نظیر ایران خودرو و سایپا حتی خطوط جوشکاری نیز به کلی به ربات سپرده شده است.که قبلا اینگونه نبود.اما اگر خودمان را با دنیا مقایسه کنیم باید بگویم که خیلی فاصله داریم.البته این فاصله هم نسبی است.مثلا فاصله ی سطح رباتیک ما با آلمان و ژاپن با فاصله سطح رباتیک ما وکشوری مثل ترکیه متفاوت است.اگرچه در مقایسه با گذشته خودمان پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته ایم،اما از دنیای پیشرفته صنعتی کمی عقب مانده ایم.
ببینید، بحث نیروی انسانی واستفاده از ربات و جایگزین کردن ربات در قالب امور انسانی و استفاده از نیروی انسانی در امور مدیریتی اسباب وبرنامه ریزی های خاص خود را می طلبد.قطعا وقتی شما برای جمعیت کوچکی کار می کنید با بودجه ای محدود و تقاضای محدود، نمی توانید به سمت سیستمهای گران قیمت و ایجاد خط تولید های آنچنانی پیش بروید.ما شایداز لحاظ نیروی انسانی با کشورهایی مثل انگلیس وآلمان هم تراز باشیم،اما با هند یکسان نیستیم.
این تفاوتهاست که باعث اختلاف سطح دانش ربات ما با سایر کشورها می شود که البته برای رفع آنها بایستی با برنامه ریزی اصولی اقدام کرد.

انرژی: نظام آموزش عالی تا چه حد در پرورش دانش رباتیک نقش دارد؟

دکتر فدایی:همه جای دنیا دانشجویان دانشگاهها با همین کیفیت دانشجویان ما و شایدهم کمتر فارغ التحصیل می شوند.سطح دانش مهندسین ما خیلی خوب است اما متاسفانه از دانش آنها خوب استفاده نمی کنیم. اگرشما به استخدام یک شرکت خارجی درآئید،حتما باید دوره ای آموزشی را طی کنید،اما این موضوع در صنعت ما کمتر اتفاق می افتد.به همین دلیل مشکلاتی حادث می شود و صنعت می پندارد که دانشجوی فارغ التحصیل دانشگاه بی سواد است!
درصورتی که این دانشجو بیس علمی دارداما دانشگاه نمی تواند یک دانشجو پرورش دهد مخصوص صنعت نساجی، یکی مخصوص صنعت خودرو و... .دانشگاه با دوره هایی یک تا دوساله تکنسین هایی برای کمک به صنعت پرورش می دهد.اما به دلیل وجود این جای خالی در صنعت است که گمان می کنند مشکل از دانشگاه ها است. در صورتیکه به نظر من دانشگاه های ما وضیت بدی ندارد.البته این موضوع کم و بیش در همه جای دنیا وجود دارد و مختص ایران نیست.

انرژی: بنابراین دانشگاه چگونه می تواند اعتماد صنعت را جلب کند؟

دکتر فدایی:این یک بحث دوطرفه است.صنعت به دانشگاه اعتماد نداردچون دانشگاه تجربه صنعت را ندارد.تصور کنید شما میخواهید یک روبات با 5 درجه آزادی برای سیستم جوشکاری بسازید.کار صنعت تولید است و نمی تواند از تولیدش عقب بیفتد.حال اگر ساخت این وسیله را به دانشگاه بسپارد،دانشگاه در صورتی می تواند از عهده انجام آن به خوبی برآید که در این زمینه تجربه کافی ولازم داشته باشد.
متاسفانه تجربه دانشگاه کم است.چون برای آن بودجه کافی نداشتیم،کار کافی نکردیم وپروژه ای تعریف نکرده ایم.ابتدا باید بدانیم برنامه ای که در دست داریم مربوط به دانشگاه است یا موسسات پیمانکاری؟ دوم اینکه دانشگاه هم باید در بعضی امور سرمایه گذاری کند که البته بعد از دوسه سال بسته به نوع پروژه جواب میگیرد.
به طورمثال دانشگاه ما برای ساخت هلیکوپتری صحبتهایی با یک از مجموعه های صنعتی داشته است.اگرچه ممکن است دانشگاه تجربیاتی جسته وگریخته در این باب داشته باشد،اما این کار نیازمند دانشی مدون است که در واقع دانشگاه برای اینکار دانشی تدوین نکرده است. لازم است بودجه ای مشخص شود.نیروهای متخصص از سراسر کشور گردهم آیند.چند سال زمان لازم است تا دانشگاه بتواند به صنعت کمک کند.وگرنه همین الان صنعت در ساخت هلیکوپتر بسیار از ما تواناتر است.
صنایع هم باید در مقاطعی تحقیق و توسعه ایجاد کنند تا بتوانند با دانشگاه تعامل کنند.بخش سریع تر با صنعت و بخش طولانی تر با دانشگاه و این برنامه ایست که در دنیا درحال انجام است. در اینصورت میدانند چه پروژه هایی باید وارد دانشگاه شود و صنعت و دانشگاه انتظار بیجایی از یکدیگر ندارند.
گرچه دانش و تجاربمان در ده سال گذشته خیلی بیشتر و بهتر شده اما کافی نیست.ماکشور صاحب نفت وگازهستیم اما آیا بودجه ای که به تحقیق و پردازش در این زمینه اختصاص می یابد کافیست؟ ومتاسفانه به همین دلیل امروزه از کشورهایی که نفت وگاز ندارند در این زمینه تکنولوژی وارد می کنیم.چون سرمایه گذاری مناسبی انجام نداده ایم.لازم است سرمایه گذاری مناسب صورت گیرد تا خودمان صاحب تکنولوژی اش باشیم.

انرژی: در دانش لیزر با تحریم مواجه شدیم،اما متخصصین ما توانسند در این رشته به خودفایی برسند و امروز تکنولوژی لیزر به خارج صادر می کنیم.تحریم ها تا چه حد برپیشرفت رباتیک ما تاثیر دارد؟ این تاثیرات را مثبت ارزیابی می کنید یا منفی؟

دکتر فدایی:تحریم هم مواهبی دارد و هم مشکلاتی.نمی توان گفت که تحریم تنها به نفع ماست.چون یک جاهایی به شدت مشکل داریم. البته سبب می شود برای رفع نیازهایمان در مواردی انرژی و وقت صرف کنیم.اما اگر بخواهیم در همه موارد انرژی صرف کنیم راهی از پیش نمی بریم.هیچ کشوری در جهان نمی تواند کاملا خودکفا شود.
ما کشوری هفتاد میلیونی هستیم با سرمایه و نیروهای محدود.پس نمی توانیم از کوچکترین تا بزرگترین نیازهایمان را خودمان برطرف کنیم.بهتر است بدانیم که در چه زمینه هایی نسبت به دیگران مزیت داریم. به هرحال اگر پول را به جای واردات به سمت سرمایه گذاری های تولیدی ببریم خیلی بهتر است . سیاست کشور مشخص می کند کجاها صاحب دانش باشد و کجاها وارد کننده دانش وتکنولوژی باشد. وقتی از جانب کشورهایی تحریم می شویم ، درحقیقت بازار های آنها را از دست داده ایم. باید با دنیا تعامل داشت .با آمریکا با انگلیس با روسیه و... .چون این کشورها بازارهای خوبی برای ما هستند.اما متاسفانه ما در استفاده از بازارهای کشورهای دیگر هم خوب عمل نمی کنیم.
مثلا واردات و صادرات ما با چین را مقایسه کنید.تا کی باید بگوئیم چین تولید کرده است، پس ما دست به تولید نزنیم؟
ما نیازهای جمعیت بیش از یک میلیاردنفری چین را رها کرده ایم اما چینی ها نیازهای هفتاد میلیون ایرانی را رها نکرده اند.موقع ژانویه اسباب بازی در آمریکا فروش فوق العاده زیادی دارد.اما وقتی ما بازارچین، چنین بازار بزرگی را از دست داده ایم،دیگر اهمیتی ندارد که بازارهای آمریکا را هم از دست بدهیم.
در مواردی هم میخواهند مارا اذیت کنند و تکنولوژی به ما ندهند که این هم سیاستهای خاص خودش را می طلبد.اما ما باید برنامه های خودمان را داشته باشیم.باید خودمان در رباتیک،لیزر و انواع تکنولوژی ها سرمایه گذاری مناسب و اساسی کنیم،نه اینکه بالاجبار به سراغ مواردی محدود برویم و در آن موارد محدود سرمایه گذاری داشته باشیم.

انرژی: براساس خبر درج شده در نشریه فضا،حدود 70-80ایرانی در ناسا فعالیت دارند که تقریبا 43 درصد پژوهشگران ناسا را تشکیل می دهند و بعضی از این ایرانیان،مستقیم یا غیر مستقیم با پروژه های رباتیک در ارتباط هستند.چرا این نیروها را در داخل نداریم؟

دکتر فدایی:این موضوع بازهم برمیگردد به تعریف پروژه ها.اگر یک برنامه مدون داشته باشیم که با عوض شدن دولتها در برنامه هایمان اعمال نفوذ نشود و به دنبال آن تغییرات حاصل نشود می توان زمینه ها را مهیا و برنامه سازی کرد.ناسا می گوید هدف این است که به مریخ برویم.بودجه مشخص است و کم وزیاد نمی شود.ممکن است در مقاطعی اندکی کاهش یابد اما مثل ما بودجه را قطع یا نصف نمی کنند. بنابراین بهترین نیروهای جهان را میگیرند.خیلی از بچه های مذهبی ما امروزه در آمریکا فعالیت می کنند، چرا؟ چون هدفشان مشخص است و براساس آن هدف برنامه ریزی ها مدون است.
البته ما هم در کشور خودمان مواردی از این قبیل داریم.مثل بحث ماهواره، صنایع هسته ای و صنایع نظامی و... که با برنامه ریزی پیش می رود. اما آن چیزی که درناسا می بینید تبلیغات گسترده تر و بودجه های بیشتر دارد که می تواند نیروهای زبده تری جذب کند.
ما نمی توانیم با اینها همکاری کنیم ، بحث سیاستها ومجموعه هاست. ما ارتباط خوبی با اونها نداریم . اما مراوداتی با سایر کشورها داریم .
ما حتی اگه نیروهای خودمان را در کشور خوب پرورش بدهیم و پروژه ها را خوب تعریف کنیم و زمینه ها و بودجه را خوب فراهم کنیم می توانیم موفق تر از این باشیم. اما متاسفانه به نیروهای داخلی آنچنان که شایسته است اهمیت داده نمی شود. حال اسمش هرچه هست باشد.فرار مغزها،قرار مغزها،هجرت مغزها یا هرچیز دیگر. ما لیسانس و فوق لیسانس و دکتری تربیت می کنیم و راحت میگذاریم بروند.اگرما برای این نیروها برنامه داشته باشیم چرا باید بروند؟چرا خودمان جلبشان نکنیم؟ بد نیست آماری گرفته شود از فارغ التحصیلان ایرانی.چقدر ایرانی در دانشگاههای مالزی و اکراین و کشورهای پیشرفته تر داریم؟
آمار فوق العاده زیادی است.ما باید خودمان شرایط رشد را بوجود بیاوریم و نیروهایمان را حفظ کنیم.

انرژی: دورنمای رباتیک را چگونه ارزیابی می کنید؟

دکتر فدایی:اگر به بعضی مجموعه های برزگ رباتیک در جهان مراجعه کنید موارد جالبی مشاهده می کنید.مثلا مجموعه روبوکاپی تلاش می کنند در سال2050 یک تیم روبات در برابر تیم فوتبال انسان بازی کند. امریکا مخواهد خودروی کاملا اتوماتیک بسازد که بتواند در اتوبان حرکت کند.مجموعه های مختلف شاخص های مختلف دارند.
ما یک مقدار با این شاخص ها فاصله داریم و رفع این فاصله ها با برنامه درست صورت می پذیرد .اینکه بدانیم چه میخواهیم و چه باید بکنیم؟
ما در حقیقت باید یک برنامه فراتری داشته باشیم.مثل حضور در بازارهای جهانی و به سمتی برویم که تولیدمان توجیه اقتصادی داشته باشد. استفاده از رباتی با سرمایه گذاری بالاتر ودقیق تر داشته باشیم تا جبران کمبود ها بشود و توجیه اقتصادی داشته باشد.وگرنه راهی از پیش نخواهیم برد.

انرژی: برسیم رباتیک دانشگاه صنعتی اصفهان.چند تیم دارد؟ چند عضو دارد؟ به سرپرستی چه کسانی؟

دکتر فدایی:مراکز متفاوت داریم.یکی مرکز رباتیک داریم که روی دو پروژه مهم کار می کنند.ربات امدادگر، روبات چندمنظوره از بحثهای دفاعی تا اسکن و...، در هسته طراحی وساخت بعضی کارهای صنعتی مثل سنگبری با ربات وماشین کاری با ربات.در هسته دینامیک ورباتیک به سرپرستی آقای دکتر کشمیری پروژه های مختلفی انجام می گیرد.
در دانشکده برق وکامیپوتر آقایان دکتر پارهنگ و دکترسماوی پروژه ربات انسان نما را در دست دارند. پروژه های دیگری هم هست که عمدتا در دانشکده های مکانیک و برق هستند. حدود 100 نفردانشجو در گروههای مختلف درتیمهای رباتیک دانشگاه صنعتی از دانشجوهای دکتری ، فوق لیسانس و لیسانس مشغول هستند.

انرژی: مهمترین افتخارات تیمهای رباتیک دانشگاه صنعتی؟

دکتر فدایی:به خصوص در ربوکاپ بارها مقام های اولی تا سومی کسب کرده ایم.در مسابقات بین المللی مثل آلمان ومسابقات ملی افتخارات بسیار زیادی داشته ایم که تک تک برشمردن آنها وقت زیادی می طلبد.

انرژی: مهمترین پروژه های رباتیک دانشگاه صنعتی چه بوده وحامیان این پروژه ها چه کسانی بودند؟

دکتر فدایی:روباتهای فوتبالیست وامدادگر ومین یاب و انسان نما ، روبات های نظامی ، روبات مار، ربات ماشینکاری با استفاده ار تکنیک های موازی و ربات زیردریایی صنعتی هم برای مسابقات امریکا. یه تعدادی از دانشجویان فارغ التحصیل در بحث فروش اتوماتیک فعالیت دارند.این پروژه ها ازجانب وزارتخانه ها، خود دانشگاه صنعتی، وزارت علوم و صنایع، شرکتهای خصوصی و دولتی مثل فولاد مبارکه و مرکز صنایع نوین و... حمایت می شود.هم خصوصی هم دولتی.

انرژی: جایگاه رباتیک دانشگاه صنعتی در بین تیمهای کشور؟

دکتر فدایی:زمانی دانشگاه صنعتی واقعا حرف اول را میزد .اما در چند سال اخیر فعالیتهای دانشگاه صنعتی کمتر شده است.دراین سالها هم دانشگاههای دیگری تیمهای خوبی تشکیل داده اند.البته هیچ تیمی در کشور نیست که فعالیت فوق العاده داشته باشد،اما اگر بحث صنعت و حضور بین المللی را در نظر بگیرید دانشگاه صنعتی همچنان در کنار دانشگاه شریف ، پلی تکنیک و علم وصنعت جزو بهترین هاست.

انرژی: ضمن سپاس از لطف بی دریغ و استادانه جناب آقای دکتر علیرضا فدایی، برای ایشان و خانواده محترمشان از خداوند متعال سلامتی و بهروزی مسئلت می نمائیم.
هچنین از کلیه پرسنل محترم دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی اصفهان به خاطر حمایت های دوستانه ای که مبذول داشتند سپاسگزاریم.