گفت و گو با دکتر امیلیا نرسیسیانس با موضوع ترس انسان از ربات

[ROBOTICS]

گفت و گو با دکتر امیلیا نرسیسیانس با موضوع ترس انسان از ربات


دکتر امیلیا نرسیسیانس، یکی از استادان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به عنوان یک متخصص انسان شناسی و به واسطه زندگی مشترک طولانی با استاد فقید، پروفسور کارو لوکاس پدر علم رباتیک ایران و چهره ماندگار کشور شناخت و نگاه ویژه ای به ربات و نقش آن در زندگی انسان دارد. او طی سال ها مسائل رباتیک را از دید رابطه انسان و ربات و حل مسائل با کمک خلاقیت مبتنی بر تکنولوژی های نوین بررسی کرده است. یکی از زمینه های پژوهشی ایشان، موضوع ترس انسان از ربات یا به شکلی جامع تر ترس انسان از تکنولوژی های نوین است. تجربه های انسان شناسی ارزشمند این استاد دانشگاه در این زمینه، بهانه گفت وگوی ویژه ای شد که طی آن به بررسی ترس انسان از تکنولوژی های نوین و بخصوص ربات ها بپردازیم.

---

ترس انسان از ربات و تکنولوژی از کجا ناشی می شود؟


عمده ترس انسان بخصوص افرادی که مستقیما با علم ارتباطی ندارند، شاید حاصل از فیلم ها بويژه فیلم های هالیوودی باشد.
این فیلم ها برای تاثیر گذاری بیشتر با استفاده از جلوه های ویژه به بیان مسائلی به مراتب غیرواقعی تر از حقیقت اصلی ماجرا می پردازند، اما در دنیای واقعی چنین مسائلی به وجود نمی آید، انسانی که خود، سازنده ربات است، از ابتدا و حتی در داستان هایی مانند رمان های آیزاک آسیموف که اولین قوانین ربات ها بر اساس این داستان های علمی ـ تخیلی نوشته شده است، بنا را بر این گذاشته که ربات در خدمت انسان و برای بالا بردن کیفیت زندگی او باشد نه این که علیه او عمل کند.
امروزه ربات ها را با اشکال و فرم های مختلفی می سازند که هیچ کدام از این ربات ها قرار نیست باعث دخل و تصرفی در زندگی انسان باشند.
آنها برای کمک به انسان ساخته شده اند تا انسان با کمک آنها گام های قوی تری را بردارد، به طور نمونه ربات هایی که برای کمک در زمان وقوع بلایای طبیعی مانند زلزله ساخته شده اند در جايي که دست انسان به بسیاری از مناطق آسیب دیده مانند زیرآوار نمی رسد يا خدمت رساني ربات های خانگی در منزل از جمله نظافت از نمونه هاي ديگر اين ربات هاست یا مثلا در آینده ربات هایی می آیند که به یخچال وصل شده نیازهای خرید منزل و کمبودها را نمایان می سازند یا خود مستقیم با توجه به سفارش شما برای خرید اقدام مي کنند يا سیستم های هوشمندی که به طور خودکار انرژی مصرفی خانه را مدیریت مي کنند نیز به نوعی ربات هستند یا از تکنولوژی های رباتیک استفاده می کنند.
بازخوردهایی که مهندسان به علوم اجتماعی می دهند نیز بسیار جذاب است، به طور مثال اگر در مساله برخورد با سالمندان در مراکز نگهداری آنها شما فکر کنید یک سالمند نیاز به استفاده از سیستم بهداشتی داشته باشد و خودش نتواند به تنهایی برود و رباتی باشد که در این کار، او را یاری دهد، این مساله می تواند باعث ایجاد یک رابطه خوب شود و از لحاظ بهداشتی نیز بسیار مورد اهمیت است، این مساله موجب می شود فرد سالمند کمتر ناراحت شود و پرستار یا فردی که این کار را می کند نیز یک ربات است و شکایت یا ناراحتی از این مساله ندارد حتی اگر این کار برای یک نفر بارها و بارها در طول روز انجام شود.
از این دست مثال ها بسیار است مثال هایی که در آن اگر متصدی انسان باشد، باعث ایجاد یک رابطه عاطفی بد در دراز مدت می شود، ولی وجود ربات در چنین مسائلی باعث بالا بردن سطح روابط اجتماعی و فرهنگی انسان ها می شود.

در اینجا برای من سوال دیگری پیش آمد که آیا این ترس از ربات ها و تکنولوژی های هوشمند که بخش زیادی از آن به خاطر جلوه های هالیوودی است، در دیگر علوم هم سابقه داشته و ریشه تاریخی دارد؟ به طور مثال من دوستی دارم که با وجود استفاده از تمامی تکنولوژی های نوین امروزی هر نوع آینده تکنولوژیکی را تیره و تار می بیند و به نوعی می ترسد.

خب شما دقت کنید ایران تا زمان مشروطه برق نداشت شما اگر به سالمندان و داستان هایشان از آمدن برق مراجعه کنید، می بینید که آنها نیز ترس داشتند به طور مثال فکر می کردند که نور لامپ چشم را کور می کند یا خودشان را از لامپ مخفی می کردند یا همین طور حضور تلفن و ترس از این که کسی را نمی بینید، ولی صدایش را می شنوید، موضوع این است که وقتی تکنولوژی می آید و شناخت دقیقی از آن نیست، در مردم عامی مساله ترس، مطرح است.
یا مثلا ورود تلفن همراه، در زندگی ما با ترس و خجالت کشیدن از این که با تلفن همراه در خیابان یا در جای عمومی صحبت کنیم همراه بود، ولی امروزه یکی از اصلی ترین وسایل همراه هر فرد شده است و تعداد زیادی از امورمان را با آن انجام می دهیم، از برقراری ارتباط، رفتن در اینترنت، بازی و... حتی تلفن هاي همراه هم در حال تبدیل شدن به ربات هستند و هر روز هوشمندتر می شوند.

پس شما به عنوان یک انسان شناس، ترس از ربات ها را چگونه ارزیابی می کنید؟

من به عنوان یک انسان شناس اعتقاد دارم که بسیاری از این وسایلی که انسان از آنها ترس داشته یا دارد، در حال حاضر در زندگی انسان هست مانند تلفن هاي همراه، لپ تاپ ها و... و ترس از ربات ها نیز یک ترس بی دلیل است و باید با کمک وسایل ارتباط جمعی آشنایی با تکنولوژی نوین را بهتر کرد و با کمک وسایل ارتباط جمعی مسائل را بیشتر جا انداخت، تمامی این وسایل برای بالا بردن کیفیت زندگی انسان است.

مساله ديگر عقيده اي است که بعضي ها دارند مبني بر اين که ورود ربات ها باعث بيکار شدن بسياري مي شود. آيا واقعا ربات ها و پيشرفت تکنولوژي باعث بيکاري انسان و فروپاشي کسب و کار برپايه انساني مي شود؟

عمده ترس انسان از ربات شايد حاصل از فیلم ها بويژه فیلم های هالیوودی باشد. این فیلم ها برای تاثیر گذاری بیشتر با استفاده از جلوه های ویژه به بیان مسائلی به مراتب غیرواقعی تر از حقیقت اصلی ماجرا می پردازند.
من در قدیم تجربه هایی داشتم که فکر نمی کردم یک روز آن کارها به عنوان یک تجربه بیان شود چون جزئی از زندگی ما شده بود، به طور مثال یادم هست که خیلی سال قبل که تازه کامپیوترها وارد شرکت ها شده بودند، خیلی از دوستان من می رفتند و برای پیدا کردن کار، تخصص کسب کرده و اپراتور کامپیوتر می شدند، این نشان می دهد در واقع وقتی وسایل جدید می آید، کار و تخصص های جدید را نیز با خود می آورد و به نوعی تکنولوژی نوین مانند رباتیک باعث ایجاد کار آفرینی می شوند، مدل کار عوض می شود، ولی کار از بین نمی رود، نسل جدید خود را با تکنولوژی وفق می دهد به طور مثال در جامعه جهانی کودکان امروز، فکر کنید کودکی که فقط هفت سنگ یا بازی های ساده انجام دهد اگر آن کودک در جامعه امروز وارد شود، واقعا شاید کاری نتواند انجام دهد چون کودکان نوین فرهنگ نوین و بازی های نوین را نیز دارند، بازی با ربات های اسباب بازی، بازی های هوشمند و کامپیوتری و... پس هر نسلی با خودش فرهنگ خاص خود را می آورد حتی در استادان دانشگاه هم همین طور است استادان سنتی از لحاظ استفاده از فناوری های آموزشی شاید اکنون مقبولیت کمتری به نسبت استادان هم سطح خود که با تکنولوژی وفق پیدا کرده اند و به صورت فعال در آموزش های خود استفاده می کنند، داشته باشند، چون نیاز نسل جدید استفاده از فناوری های کاربردی متناسب با فرهنگ آن نسل است، فرهنگ جهانی که با پیشرفت تکنولوژی همراه است و باید بومی سازی مناسب شود.
انسان و طبیعت از ابتدای خلقتشان در حال تکامل، رشد و دگرگونی هستند، تمام جهان در حال تکامل است به انسان از کودکی تا بزرگسالی یا به خودتان از 10 سال پیش تاکنون نگاه کنید و ببینید که چقدر تغییر کرده اید، انسان به طور فطری نیازمند کشف، پیشرفت و تغییر است و به طور مدام به خلق ایده های نوین می پردازد؛ ایده هایی که به ایجاد فناوری های جدید و کارآفرینی منجر می شود، در بسیاری از این تکنولوژی ها امروزه مسائل زیست محیطی و بهداشتی مورد توجه بسیار است و بشر سعی بر تعریف تکنولوژی به عنوان یک بسته سالم در جهت ارتقای کیفیت زندگی انسان دارد، باید برای رسیدن به این اهداف، فرهنگسازی و بومی سازی انجام داد تا این ترس ها از بین برود و جای خود را به آرامش و آسایش برای بشر بدهد، ربات ها اکنون در حال ورود به زندگی ما هستند و این یک دوره جدید برای بشر است.

چه پیشنهادی برای کاربردی تر شدن ربات ها در زندگی بشر دارید؟

در دفعاتی که در کنفرانس های مختلف در داخل و خارج از ایران با متخصصان فنی و مهندس و دانشجویان در ارتباط بودم، با این مساله برخورد کردم که اگر در رشته ها به روی هم باز شود و رشته های مختلف، نیازهای یکدیگر را با هم مطرح کنند، ایده های بسیاری خلق مي شود و می توان ربات های بسیاری را برای امور انسانی ساخت، به طور مثال اگر دانشجویان علوم انسانی با دانشجویان رشته های مهندسی مرتبط با رباتیک به بحث پرداخته و نیازهای انسان شناختی خاصی که مثلا در یک قشر خاص بررسی کرده اند، با هم مطرح کنند، می شود ایده های بسیاری برای مهندسان فراهم ساخت و از آن در جهت ساخت ربات و تکنولوژی های نوین بهره مند شد.

---

قوانین آیزاک آسیموف


آیزاک آسیموف یکی از معروف ترین نویسندگان علمی ـ تخیلی است که درباره ربات ها داستان ها و مقالات بسیاری نوشته است.
این نویسنده در پی خلق آثار بسیار و با نگاه ژرف و آینده نگر خود، قوانین سه گانه ای درباره اصول ساخت ابزارهای رباتیک تدوین کرد که امروزه به عنوان اصول اساسی این علم پذیرفته شده اند. قوانین سه گانه رباتیک عبارتند از:
قانون اول: یک ربات نباید از طریق اقدام یا عدم اقدام خود باعث صدمه دیدن یک انسان شود یا اجازه دهد به یک انسان آسیب برسد.
قانون دوم: یک ربات باید دستوراتی را که انسان ها به آن می دهند ، اجرا کند مشروط بر این که قانون اول نقض نشود.
قانون سوم: یک ربات باید از خودش محافظت کند، مشروط بر این که قانون اول یا دوم نقض نشوند. آسیموف بعدها قانون دیگری به این قوانین سه گانه اضافه کرد و از آنجا که این قانون از همه مهم تر بود و باید در بالای فهرست قرار می گرفت، نام آن را قانون صفرم رباتیک گذاشت.
قانون صفر: یک ربات نباید از طریق اقدام یا عدم اقدام خود باعث صدمه دیدن جامعه بشری یا سیاره زمین شود یا اجازه دهد به بشریت یا زمین آسیب برسد.

نویسنده: آريا صبوری

منبع: روزنامه جام جم 90/08/04